Jak zwiększyć dochody gminy nie podnosząc podatków?

jak zwiększyć dochody gminy

Żeby miasto mogło realizować inwestycji, musi posiadać fundusze. Jak zwiększyć dochody gminy, nie sięgając do kieszeni mieszkańców?

Przełom sierpnia i września to czas, gdy radni, a w niektórych miastach także mieszkańcy, mogą zgłaszać wnioski do budżetu gminy do realizacji na następny rok. Koncert życzeń to standard, dlatego postanowiłem również zgłosić wnioski, które mogą zainspirować organ wykonawczy do zwiększenia dochodów lub zmniejszenia kosztów. Pomogli mi w tym członkowie i sympatycy stowarzyszenia Wodzisław 2.0, za co dziękuję. Artykuł powstał na bazie złożonego wniosku, lecz zawiera dużo więcej przykładów.

W artykule przeczytasz o pomysłach na zwiększenie dochodów i obniżenie kosztów w gminie, w tym:

  1. zwiększenie liczby podatników fizycznych,
  2. zwiększenie liczby firm płacących podatki w gminie,
  3. polepszenie ściągalności podatków,
  4. konsolidacja miejskich instytucji,
  5. zmniejszenie kosztów oświaty,
  6. współpraca z podmiotami prywatnymi,
  7. uwłaszczenie mieszkań komunalnych,
  8. turystyka.
Dochody gminy – na dochody gminy składają się m.in. subwencja ogólna, dotacje celowe, dochody własne i dochody jednostek budżetowych. Dochody własne to głównie podatki i opłaty lokalne. Dochodami są także dotacje z Unii Europejskiej.

1. Zwiększenie liczby podatników fizycznych

38,40 proc. – tyle w 2023 roku wynosi udział gmin w podatku dochodowym płaconym przez osoby fizyczne. Im więcej osób mieszka w mieście, tym więcej gmina dostanie z płaconego przez mieszkańców PIT-u. Liczba mieszkańców jest w dużej mierze uzależniona od miejsc pracy, uczelni wyższych i mieszkań dostępnych na lokalnym rynku. Miasta inwestują więc w:

  • przygotowanie terenów pod inwestycje,
  • współpracę z developerami,
  • ściągają szkoły wyższe.

Większe miasta borykają się z odpływem mieszkańców do „gmin – sypialni”. Z drugiej strony, do miast uniwersyteckich i centrów biurowych przybywają tzw. mieszkańcy tymczasowi – studenci i pracownicy. Taki mieszkaniec jest zameldowany w innej miejscowości, a w większym mieście jedynie pomieszkuje. Włodarze Krakowa, Gdańska i innych dużych miast od lat wychodzą do nich naprzeciw, namawiając tymczasowych mieszkańców do zmiany urzędu skarbowego.

Urzędem właściwym do rozliczenia PIT przez podatników będących osobami fizycznymi jest urząd przypisany miejscu zamieszkania podatnika na ostatni dzień grudnia roku podatkowego. Wiele osób o tym zapomina i skład PIT w skarbówce miasta rodzinnego.

Marchewką jest organizowanie konkursów i loterii dla lokalnych podatników a także karta mieszkańca, przeznaczona wyłącznie dla osób płacących podatki w danym mieście. Teoretycznie mniejsze miasta mogłyby tworzyć kampanie odwrotne. Wykorzystując patriotyzm lokalny, namawiać tymczasowych emigrantów do płacenia podatków w rodzinnej miejscowości. Małe miejscowości mogą również ukierunkować takie zachęty na imigrantów. W mniejszych miastach jest sporo Ukraińców, którzy nie są w żaden sposób zagospodarowani.

Przychody z podatku dochodowego w budżecie Warszawy
Przychody z podatku dochodowego w budżecie Warszawy

Osobną kwestią jest studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta. Miejscowy Planu Zagospodarowania Przestrzennego jest często nieaktualny i nie nadążą za rozbudową miasta. Powoduje to problemy ludzi, którzy nie mogą wybudować domu lub postawić hali produkcyjnej, a tym samym zostać płatnikiem podatku od nieruchomości.

2. Zwiększenie liczby firm płacących podatki w gminie

Miasto czerpie dochody z działalności firm na terenie gminy. Do najbardziej dochodowych należą:

  • podatek od nieruchomości,
  • podatek od środków transportu,
  • udział w podatku dochodowym CIT (6,71 proc.).

Im więcej firm w mieście, tym większe dochody podatkowe. Wiele gmin idzie na łatwiznę i po prostu podnosi podatki, powodując tym wzrost dochodów. O ile większe miasta mogą tak robić bez większych szkód, o tyle w mniejszych miejscowościach jest to działanie krótkowzroczne. Duże miasta posiadają infrastrukturę na wysokim poziomie, prestiż i są centrum życia. Mniejsze gminy nie mogą pochwalić się takimi cechami. Co mogą mniejsze gminy?

Obniżenie podatków szansą na efekt skali

Wiele firm ucieka do lokalnych „rajów podatkowych”. Tak robią np. firmy transportowe zarabiające na leasingu samochodów. Wystarczy, że właściciel takiej firmy przeniesie siedzibę do miasta, gdzie podatki od środków transportu są niskie. Miasto zarabia wówczas nieco wirtualnie na ilości takich firm zarejestrowanych w gminie. Warto zapoznać się z efektami na przykładzie gminy Chełmiec.

Sprawdź też inne artykuły:
Społeczeństwo obywatelskie w praktyce – 11 narzędzi do użycia
Wywiad z Misesem 45 lat po śmierci – Ludzkie Działanie
Jak obudzić polski ruch wolnościowy – Power Protest w praktyce

Mniejsze miasta przyciągają inwestorów ulgami podatkowymi. Ulgi dotyczą przeważnie podatku od nieruchomości i są udzielane na podstawie pomocy de minimis lub pomocy regionalnej. Przez kilka lat nowy inwestor nie płaci podatku od nieruchomości, ale gdy już zacznie płacić, to miasto będzie na tym korzystało. Gdy pieniądze z UE będą tylko wspomnieniem, stały dochód z podatków płaconych przez firmy będzie nieoceniony!

Większość samorządów posiada strony internetowe skierowane do inwestorów.  W Wodzisławiu jest to strona www.investin.wodzislaw-slaski.pl, gdzie opisane są tereny inwestycyjne i informacje potrzebne potencjalnym inwestorom. Sęk w tym, aby te strony były w różnych wersjach językowych (standardem jest język angielski). Po mojej interpelacji wprowadzono tłumaczenie na język czeski (Wodzisław Śląski leży niedaleko granicy z Czechami), korzystne mogą być tłumaczenia na j.niemiecki i chiński.

Aktywne pozyskiwanie inwestorów

System „opieki” nad inwestorem wygląda różnie. Niektóre miasta wprowadziły obsługę concierge, czyli swoistego opiekuna przypisanego inwestorowi, który szuka w gminie terenów pod inwestycję. Urzędnik działający w trybie concierge ma za zadanie tak rozpieszczać przedsiębiorcę, aby ten zainwestował w gminie.

Nie spotkałem się jeszcze z wyodrębnieniem stanowiska „przedstawiciela handlowego” Urzędu Miasta. Przedstawiłem wniosek w Urzędzie Miasta, aby urzędnik-przedstawiciel zajmował się kontaktem z firmami planującymi rozwój i namawiał je do zainwestowania w Wodzisławiu. Niekiedy gazety i portale piszą o planach rozwoju firm, informują, że firma szuka terenu, a żaden urzędnik nie pofatyguje się do tej firmy, aby przedstawić jej ofertę gminy. Dlaczego? Bo nie musi.

Taki swoisty „przedstawiciel handlowy” mógłby również lobbować w firmach zewnętrznych za przeniesieniem siedziby do miasta. Często jest tak, że firma działa na terenie gminy, ale siedzibę posiada gdzie indziej. Jaki jest powód, czy można to zmienić? Na te pytania odpowie prezes firmy, ale trzeba go o to zapytać. W niektórych gminach jak Nowa Sól, rolę przedstawiciela przejmuje prezydent miasta i jest wówczas najbardziej skuteczny.

Mocno niedocenianymi podmiotami są prywatne biura nieruchomości. Współpraca Miasta z biurami może przynieść obopólne korzyści. Wszak mniej istotne czy grunt sprzeda Miasto czy prywatny właściciel, finalnie firma i tak będzie płacić podatki gminie.

3. Polepszenie ściągalności podatków

W gminie Gorzyce (woj. śląskie) podatki od nieruchomości nie rosną od 2014 roku, a wpływy z tego tytułu rosną z roku na rok. Wszystko przez polepszenie ściągalności podatków, spowodowane ponownym pomiarem nieruchomości. Dzięki audytowi deklaracji wpływających do Urzędu, gmina może sprawdzić faktyczne wielkości deklarowanych m2 przy podatku od nieruchomości.

Wysłałem swoich urzędników w teren, aby sprawdzali zakład po zakładzie, czy zgadza się deklaracja podatkowa ze stanem faktycznym. Okazało się, że wiele osób np. zapomniało wpisać do deklaracji ogrodzenie albo utwardzony plac, a są to składniki majątku nieruchomości, za który należy odprowadzić podatek.Wójt gminy Wiązownica

Nie każdy wie, że włodarz gminy ma możliwość umorzenia podatków z uwagi na „ważny interes podatnika”. Na ile faktycznie chodzi o interes podatnika, a na ile o oddanie przysługi znajomemu, oceniają już odpowiednie organy. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, że umarzanie podatków w samorządach jest zbyt uznaniowe. Do tego dochodzą głośne sprawy burmistrzów Drawska Pomorskiego, Ryk, Kolbuszowej i Kraśnika, gdzie wkroczyło CBA. Ograniczenie umorzeń podatkowych na rzecz spłat ratalnych lub odroczeń wydaje się bardziej rozsądne także z uwagi na budżet miasta.

W urzędzie aż dwie osoby zajmowały się rozpatrywaniem wniosków o umorzenie podatków. Udało mi się przekonać radę gminy, aby obniżyć podatki o ok. 50 proc. w stosunku do maksymalnej wysokości, która ustalana jest w ustawie. Po obniżce są one na takim poziomie, że każdego powinno być na nie stać. Jeśli umarzamy, to są bardzo wyjątkowe i jednostkowe przypadki.Wójt gminy Wiązownica

4. Zmniejszenie kosztów oświaty

Oświata stanowi główny wydatek w budżetach miast i gmin. Samorządowcy narzekają na zwiększające się koszty oświaty i subwencję, która nie wystarcza na pokrycie tych kosztów. Wielu samorządowców jest przeciwnikami karty nauczyciela, czyli przywileju nadanego przez komunistyczne władze PRL w celu przekupienia inteligencji. Nie każdy jednak czyni kroki, aby zlikwidować kartę na szczeblu lokalnym.

Przykłady Środy Wielkopolskiej i Jarocina pokazują jednak, że można. Drogi do tego celu są dwie:

  1. oddanie szkół podstawowych w ręce rodziców i stowarzyszeń,
  2. przekazanie przedszkoli miejskiej spółce.

W obu powyższych modelach samorząd przestaje być organem nadzorującym szkoły, co skutkuje likwidacją karty nauczyciela. Weźmy jeszcze jeden przykład – Żywiec. Tamtejsze władze przekazały upadającą szkołę publiczną w ręce stowarzyszenia Montessori. Jak zobaczycie w wywiadzie z dyrektorem tej szkoły, placówka należy do najlepszych w województwie i jest… darmowa!

5. Konsolidacja miejskich instytucji

Duży może więcej – to powiedzenie zna każdy. Konsolidacja na rynkach prywatnych prowadzi do zmniejszenia kosztów i uzyskania lepszej pozycji negocjacyjnej. Ta sama zasada obowiązuje w samorządzie. Mniejsze koszty to więcej pieniędzy na inwestycje.

Szkoły

O ile polskie prawo zakazuje łączenia szkół jednego typu, o tyle łączenie różnych już nie. Wiele miast skorzystało z tego i utworzyło Zespoły szkolno-przedszkolne. Teoretycznie można pójść krok dalej i z dwóch szkół znajdujących się niedaleko siebie stworzyć jedną, poprzez zamknięcie drugiej i wykorzystanie budynku.

Kultura

Nie tak dawno weszła możliwość łączenie bibliotek z domami kultury. Czasami znajdują się blisko siebie a niekiedy w jednym budynku. Oszczędności z tego tytułu są oczywiste, począwszy od księgowości, biurokracji aż po kadry. Konsolidacja miejskich instytucji może odbyć również na poziomie ponadlokalnym. Popularne są przecież związki międzygminne lub spółki, które zajmują się wywozem śmieci i transportem publicznym.

Innym sposobem na zwiększenie przychodów są:

  • utworzenie sklepu internetowego z miejskimi pamiątkami,
  • otwarcie strefy gastronomicznej w miejskim kinie,
  • udzielanie ślubów poza Urzędem Stanu Cywilnego,
  • świadczenie usług przez bibliotekę miejską.

Więcej o tych pomysłach przeczytacie w artykule: Podatki to nie wszystko! Jak zwiększyć przychody miasta?

6. Współpraca z podmiotami prywatnymi

Miejskie inwestycje są kosztowne i nawet z pomocą środków z UE powodują zadłużanie się samorządów. Rozwiązaniem może być stosowanie zasady, że każda duża inwestycja miejska powinna odbywać się w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Część pieniędzy daje gmina – niekiedy może to być po prostu dzierżawa terenu w korzystnej cenie, a resztę bierze na siebie firma prywatna.

Nie można się obronić przed oburzeniem społeczeństwa, spowodowanym odpłatnością za coś, co kiedyś było darmowe. Nie mniej takie oburzenie jest często chwilowe, a odpłatność i zarządzanie przez podmiot prywatny pozwala utrzymać inwestycję na wysokim poziomie. Dla porównania proponuję dwie podobne inwestycje: Miasteczko Westernowe Twinpigs w Żorach i Park Energylandia w Zatorze.

Pierwsza inwestycja zarządzana w 100% przez Miasto Żory przynosi straty. Druga jest prywatna, ciągle się rozbudowuje i zna ją cała Polska. Na dodatek, w drugim przypadku mieszkańcy Zatora mają bardzo duże zniżki! Komercjalizacja przestrzeni publicznej może nie tylko zmniejszyć koszty w Urzędzie Miasta, ale również zwiększyć przychody.

Sprzedaż udziałów w miejskiej spółce

Podobnie jest z udziałami w miejskich spółkach, które można w części sprzedać podmiotowi prywatnemu. O ile w przypadku gałęzi monopolistycznych jak wodociągi, opór społeczny może być znaczny, o tyle w pozostałych już nie. Jeśli miejska spółka generuje duże straty, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby zwiększyć dochody gminy poprzez sprzedaż udziałów podmiotowi prywatnemu.

Nie sprzeda się udziałów, jeśli zamiast spółki działa w mieście zakład budżetowy lub jednostka. W takim przypadku najpierw należy przekształcić taki podmiot w spółkę prawa handlowego.

Program lojalnościowy za CSR

Miasta mogą czerpać z obecności firm nie tylko podatki. Firmy angażujące się w działalność CSR mogą wyręczyć gminę w wydatkach. Społeczna odpowiedzialność biznesu to wkład przedsiębiorców w rozwój lokalnej społeczności. Dzięki temu miasto może zaoszczędzić na niektórych wydatkach. Warto w takim miejscu wprowadzić „program lojalnościowy dla firm” i nagradzać taką działalność choćby symbolicznie, wręczając dyplomy lub statuetki.

Współpraca marketingowa

Na zachodzie popularny jest sponsoring miejskich inicjatyw przez firmy prywatne, w zamian za naming. Można tu wymienić pokrywanie kosztów eksploatacji i utrzymania miejskich parków w Winnipeg w Kanadzie, w zamian za reklamę na tym terenie. Im większe miasto, tym większe możliwości. W Polsce tego typu reklamę namingową stosuję się w zasadzie tylko w przypadku hal i stadionów. Swego czasu natknąłem się też na reklamę firmy w nazwie przystanku autobusowego, co jak na polskie warunki jest ewenementem.

Jeśli miasta mają zajmować się marketingiem, to warto przypomnieć, że dział marketingu jest zazwyczaj działem wspomagającym dział sprzedaży. Gminy posiadają wiele budynków i powierzchni, które nie są wykorzystane marketingowo. Nie chodzi tutaj o wynajmowanie gigantycznej powierzchni na wątpliwej jakości reklamy banerowe, ale reklama w formie ciekawego muralu – dlaczego nie?

Współpraca ze stowarzyszeniami

Są w Polsce gminy, które zrezygnowały z prowadzenia domów kultury przez jednostkę. Na poniższym filmie możesz posłuchać, że wybór spółki z o.o. jak i oddanie tej „działki” stowarzyszeniu może przynieść wymierne efekty ekonomiczne ale i jakościowe.

7. Uwłaszczenie mieszkań komunalnych

Sprzedaż mieszań komunalnych z bonifikatą odbywa się w wielu polskich miastach, jednak chyba nigdzie do końca. W Wodzisławiu dochody z czynszów nie pokrywają nawet kosztów funkcjonowania bloków komunalnych, a przecież spółdzielnie jakoś sobie radzą bez pomocy gmin. W momencie, gdy ceny mieszkań są na szczycie, warto wprowadzić bonifikaty dla mieszkańców. Da to nie tylko zastrzyk gotówki do miasta, ale przede wszystkim obniży koszty funkcjonowania (obecnie czynsze nie wystarczają na pokrycie kosztów, nie wspominając o potrzebach remontowych).

Przykładowe stawki bonifikaty na wykup mieszkania komunalnego:

  • 99% – Sochaczew,
  • 95% – Szczecin,
  • 90% – Oleśnica, Ełk,
  • 85% – Świętochłowice, Wieluń,
  • 80% – Suwałki.

8. Turystyka

Na koniec zostawiłem jeszcze jeden sposób na powiększenie dochodów – turystykę. Co może zrobić miasteczko z dala od wielkiego biznesu, gór, morza i jezior, aby przyciągnąć ludzi? Musi zrobić coś wielkiego na skalę kraju. Niekoniecznie samo, bo przecież to nie urzędnicy Zatora wybudowali największy w Polsce park rozrywki, tylko prywatny inwestor. To nie władze Świebodzina postawiły największy na świecie pomnika Jezus Chrystusa, tylko społeczność Kościoła, Polonia amerykańska i lokalni przedsiębiorcy.

Warto jednak brak przykład i nie tworzyć za publiczne pieniądze dwudziestego w województwie aquaparku, który najpewniej będzie niedochodowy. Żeby atrakcja przyciągnęła turystów, musi być NAJ i jedyna w swoim rodzaju. Najlepiej, gdyby została stworzona przez przedsiębiorcę lub poprzez partnerstwo publiczno-prywatne. W Wodzisławiu był swego czasu pomysł połączenia stadionu Odry z galerią handlową. Byłby to obiekt jedyny w swoim rodzaju.

galeria odra wodzisław
Projekt galerii ODRA

Podsumowanie

Zwiększenie dochodów gminy bez podnoszenia podatków jest praktykowane przez znikomą część samorządów. W zasadzie podnoszenie podatków jest standardem. Tylko nieliczne gminy decydują się zaryzykować i pójść pod prąd. Jeśli za tymi działaniami idzie kampania informacyjna, to udaje im się wyjść na plus.

Warto również wiedzieć o roli nadrzędnej państwa. Samorządy w swoich działaniach, głównie innowacyjnych i gospodarczych, są blokowane przez ustawy państwowe. Jeśli gminy miałyby większe możliwości, gdyby ustawy o samorządzie i przetargach były bardziej elastyczne, wówczas polskie miasta mogłyby się różnić pod kątem sposobów zarządzania i efektów zmian. Nawet tak obywatelskie postulaty jak crowdfunding zamiast uznaniowej dotacji są nie do zrealizowania w obecnym porządku prawnym.

Pozyskiwanie środków ministerialnych na inwestycje miejskie również zależy w głównej mierze od znajomości i lobbowania w ministerstwach. Dlatego jeden stadion dostaje dotację z państwa, a inny nie. Jeden dworzec jest rewitalizowany przez PKP, a inny musi zostać wyremontowany przez miasto. To na pewno nie są przejrzyste warunki.

Oceń artykuł
[Total: 2 Average: 5]
Łukasz Chrząszcz
Wolnościowiec, radny miasta Wodzisław Śląski. Właściciel agencji internetowej XZT.PL oraz kilku serwisów www. Absolwent Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Pomaga osobom rozpoczynającym prowadzenie firmy.
Kategoria

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *