Ustawa o uprawnieniach artysty zawodowego, czyli jak zarabiają artyści

Artysta zawodowy zarabia krocie, artysta amator – grosze. I nie ma w tym nic dziwnego, bo nie każdy artysta jest geniuszem.

Każdy wie, że w Polsce działa ZAIKS i kasuje niemałe pieniądze w imię ochrony praw autorskich. Nie każdy wie, że oprócz ZAIKS-u na takiej samej lub podobnej zasadzie działa 13 innych organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W kontekście planów wprowadzenia opłaty reprograficznej nasuwa się pytanie: czy miliardy złotych z tantiem nie wystarczają, aby zaspokoić potrzeby artystów?

Prowadząc kilka lat temu lokal gastronomiczny zacząłem opłacać ZAIKS. Gdy podpisałem umowę z ZAIKS-em, nagle zgłosił się STOART, potem ZPAV i inne organizacje „dbające o artystów”. Nie miałem pojęcia, że tyle ich jest! Każda chciała pieniędzy za to, że puszczam muzykę przez radio. Co ciekawe, radio także płaci tym organizacjom za muzykę, którą puszcza. Muzykę, za którą artysta dostał już pieniądze dzięki sprzedaży płyt i kontraktów.

Po tych doświadczeniach napisałem artykuł Muzyka bez ZAIKS – jak nie płacić ZAIKSowi.

Wydawać się mogło, że nic gorszego niż ZAIKS nie może nas spotkać. Do teraz. Opłata reprograficzna doliczana do sprzętów audiowizualnych, do kartek papieru (sic!) to jakiś nieśmieszny żart. Zamiast likwidować przywileje nadane przez komunistów „lepszym zawodom” tj. nauczycielom, górnikom i innym, rząd „kupuje” kolejną grupę zawodową. Lub raczej para-zawodową.

DLACZEGO WIĘKSZOŚĆ ARTYSTÓW ZARABIA GROSZE?

Pani Łepkowska w rozmowie z redaktorem Mazurkiem na antenie Radia RMF słusznie mówi, że większość artystów zarabia grosze. Nie odkryła Ameryki, ponieważ jest to coś naturalnego w skalowalnych zawodach.

 

Różnica między artystą a dentystą

Takie zawody jak piekarz, kinooperator, inżynier dźwięku, dentysta czy fizjoterapeuta to zawody nieskalowalne. Obecność piekarza i dentysty jest konieczna do wykonania usługi. Nie da się wyleczyć zęba nie będąc w gabinecie z pacjentem. Wynagrodzenie w tych zawodach cechuje się wypłaszczeniem. Większość piekarzy zarabia podobne kwoty, tak jak większość dentystów czy fizjoterapeutów.

Co innego zawody skalowalne, w których sprawne osoby mogą potęgować swoje zarobki. Do takich zawodów należą pisarze, aktorzy, piosenkarze, blogerzy, traderzy, youtuberzy, modelki oraz programiści.

Różnica w zarobkach wśród osób wykonujących zawody skalowalne jest bardzo duża. Bardzo dużo artystów zarabia mało lub prawie nic, a bardzo mało artystów zarabia bardzo dużo. Podobnie wśród piosenkarzy, gdzie amatorzy mogą liczyć na skromne gaże grając co najwyżej w pubach, a zawodowcy zarabiają miliony.

Z kolei wśród dentystów większość zarabia średnią krajową, a bardzo niewielu odbiega od tej średniej. Przedstawia to mniej więcej poniższa grafika.

Różnica pomiędzy artystą a dentystą:

1. Artysta takim samym nakładem sił może dotrzeć do jednego jak i do miliona osób. Dzięki najnowszym technologiom nie musi być obecny podczas wykonywania utworu.
2. Dentysta w ograniczonym czasie może obsłużyć ograniczoną liczbę osób. Co więcej, musi być obecny podczas wykonywania pracy.

Nie zawsze tak było

Wielką rolę w pomnażaniu zarobków artystów odegrała nowoczesna technologia.

Do połowy XV wieku pisarz musiał zatrudnić skrybów do przepisywania jego książek. Dzięki masowemu drukowi i e-bookom, pisarz wkłada taki sam wysiłek, aby dotrzeć do jednej osoby co do miliona osób.

Do początku XX wieku piosenkarz aby zarobić musiał być obecny na każdym koncercie. Dzięki takim wynalazkom jak radio, płyta, tablet i smartfon, piosenkarz nie musi pojawiać się za każdym razem, aby ktoś posłuchał jego piosenek.

Inaczej jest w przypadku piekarza, który musi wypiec każdy kolejny bochenek, aby zaspokoić potrzebę kolejnego klienta.

Inicjatorzy opłaty reprograficznej zdają się zapominać o jeszcze jednym efekcie: dzięki nowoczesnym technologiom o wiele łatwiej jest wybić się utalentowanym osobom.

Każdy może założyć konto na Youtube lub na Facebooku i zaprezentować swoje możliwości. Jeśli są ponadprzeciętne, to w twór zostanie udostępniony nieograniczoną ilość razy i odsłuchany na smartfonach, tabletach i laptopach.

PIRACTWO A OPŁATA REPROGRAFICZNA

Niektórzy podnoszą argument, że przez wynalazki możliwe jest kopiowane i piractwo utworów. Mają oczywiście rację, ale od zapewniania dochodów z praw autorskich jest ZAiKS i 13 innych organizacji. Każda z nich pobiera w różnej formie opłaty za prawa autorskie:

• Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
• Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP)
• Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP)
• Związek Artystów Scen Polskich (ZASP)
• Stowarzyszenie Twórców Ludowych
• Związek Producentów Audio-Video (ZPAV)
• Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP)
• Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF)
• Związek Artystów Wykonawców STOART
• Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych „KOPIPOL”
• Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP)
• Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych (SAFT)
• Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO
• Stowarzyszenie Autorów i Wydawców COPYRIGHT POLSKA (SAiW CP)

Inicjatorzy ustawy mówią, że dochody z opłaty reprograficznej mają wspomagać artystów niszowych, niedocenianych. Ale zastanówmy się. Jaka jest zależność pomiędzy lokalnym poetą proszącym się o to, aby ktoś przeczytał jego poezję a piractwem?

Piractwo dotyka gigantów. A giganci mają tantiemy z ZAIKS i wystarczająco dochodów dzięki skalowalności zapewnionej nowoczesną technologią. Sugerowanie, że niszowi artyści tracą przez smartfony i laptopy jest sporym nadużyciem.

CO ZAMIAST OPŁATY REPROGRAFICZNEJ?

Pani Łepkowska pochwaliła się, że razem z Gildią Artystów oddaje 2% dochodów na fundusz pomocowy dla biedniejszych artystów. Jest to na pewno szlachetne, ale czy wystarczające?

Nie mam w zwyczaju zaglądać do cudzych portfeli, ale jeśli pani Łepkowska z ekipą zagląda do naszych, to przypatrzmy się tej szczodrości zgodnie z ich logiką.

Biorąc pod uwagę ogromne różnice zarobkowe wśród artystów, owe 2% najwyraźniej nie wystarczają. Artystów, których prawie nikt nie chce słuchać ani czytać jest po prostu bardzo dużo. Zamiast zaglądać do naszych portfeli po 4%, może sięgną głębiej do swoich i zamiast 2% oddadzą 50% swoich dochodów?

JAK MOGĄ ZARABIAĆ ARTYŚCI AMATORZY?

Brak umiejętności komercjalizacji swoich talentów to problem wielu artystów. Jeśli jesteś artystą amatorem, który ma ambicje i chęci do pracy, to weź pod uwagę kilka możliwości zarabiania na swojej pasji.

1. Praca na etacie + tworzenie po godzinach

Niestety. Moje umiejętności piłkarskie okazały się za słabe, aby grać zawodowo. Dlatego po pracy chodzę grać w piłkę amatorsko. Gram, bo lubię. Nie liczę na status zawodowego piłkarza, choć patrząc na treść ustawy, byłbym w stanie udowodnić rozegranie 24 meczów w 2020 roku ;-)

Jeśli jesteś niespełnionym piosenkarzem, malarzem, rzeźbiarzem itp. to pracuj na etacie i rozwijaj swoje hobby po godzinach. Nie chowaj ich do szuflady. Pokaż ludziom co potrafisz, a z czasem mogą zostać docenione. Wiesz przecież, w jakim wieku osiągnął sukces Louis de Funès. Być może Twoje utwory zostaną docenione po śmierci, a gażę zgarną Twoje dzieci i wnuki.

2. Granie na ulicy

Wielu artystów wstydzi się roli ulicznych grajków i malarzy. Ci, którzy się nie wstydzą, mogą dorobić całkiem sporo. Osobiście zawsze doceniam takich artystów. Wszak na Tin Pan Alley w sklepach dobre dni, a ulicznym grajkom znów się tutaj płaci…

3. Zarabiaj na swojej wiedzy

Nie każdy trener piłkarski był dobrym piłkarzem. Jeśli widzisz, że Twoja kariera artysty może nie przynieść spodziewanych efektów lub nie chcesz iść na kasę do Biedronki, spróbuj uczyć innych.

Masz do wyboru:

• Założyć prywatną szkołę muzyczną i uczyć dzieciaki gry na instrumencie.
• Założyć blog i uczyć ludzi pisać.
• Otworzyć firmę zajmującą się nauką malowania.
• Założyć konto na Ytb i uczyć śpiewania.
• Założyć konto na Ytb i uczyć poprawnego wypowiadania się.

Możesz zarabiać na swojej wiedzy korzystając z opcji działalności nierejestrowanej. Do 75% minimalnego wynagrodzenia nie trzeba zakładać firmy. Jeśli pracujesz na etacie, rozważ otwarcie firmy. Działalność gospodarcza na etacie to wiele ulg i oszczędności na ZUS-ie.

Jeżeli zamierzasz łączyć pomaganie innym z zarobkowaniem, zastanów się nad założeniem fundacji z działalnością gospodarczą.

4. Twórz rzeczy, które ludzie chcą kupić

Jak słusznie zauważył redaktor Mazurek, tworzenie treści niszowych nie jest złe. Ba, nisza często bardzo dobrze się sprzedaje. Rzecz jasna, o ile dzieło jest dobre.

Zasady tworzenia produktu na wolnym rynku są takie same dla wszystkich. W największym skrócie – dostrzegasz niezagospodarowaną potrzebę wśród konsumentów i spełniasz ją.

Przykład: rysownik może zacząć rysować pejzaże polskich miast na kartach i sprzedawać karty do gry w skata. Malarz amator może malować obiekty sakralne na bombkach i sprzedawać bombki na święta na lokalnych grupach facebookowych. Grafik może pójść o krok dalej i zacząć tworzyć koszulki ze swoimi dziełami. Rzeźbiarz może tworzyć miniaturowe elementy wystroju wnętrz lub większe rzeźby ogrodowe.

Samo tworzenie to dopiero pierwszy etap. Jak sprawdzić, czy będzie zapotrzebowanie na ten produkt? musisz przetestować pomysł na biznes w jeden z kilka sposobów.

W serwisie niepoddawajsie.pl jest wiele porad dotyczących otwarcia sklepu internetowego. Specjalnie dla artystów, którzy chcą zarabiać na swojej pasji agencja XZT.PL oferuje 10% rabatu na hasło: niepoddawajsie.

Możesz tworzyć nie dostosowując produktu do wymagań rynku. Ale wówczas wchodzisz w mechanizm „czarnego łabędzia”. Czyli liczysz się z tym, że jak pomysł chwyci to zarobisz miliony, a jak nie chwyci, to pewnie nikt tego nie kupi. W zawodzie artysty bardzo dużo zależy od szczęścia, marketingu i sprzedaży. Szczęściu trzeba pomóc, zatem czy marketingu i sprzedaży uczą na ASP?

5. Wykorzystaj platformy do zarabiania

Nowoczesne technologie, które stoją ością w gardle gildii artystów pomogą Ci wypłynąć na szerokie wody. Dzięki nim masz możliwość nie tylko pokazania się publiczności, ale także monetyzowania swojej działalności artystycznej.

Youtube pozwala na zarabianie od pewnej liczby wyświetleń. Nie mniej możesz wykorzystać Patronite i donate na live. Jest masa serwisów, gdzie możesz wystawić rękodzieło: artyferia.pl, pakamera.pl, etsy.com itd. Poszperaj i wybierz coś dla siebie.

CO PRZEWIDUJE USTAWA O ARTYSTACH ZAWODOWYCH?

Planowana ustawa o uprawnieniach artysty zawodowego zakłada, że każdy artysta, który zdobędzie status zawodowego, otrzyma specjalne przywileje, za które zapłacimy wszyscy.

Przywileje artysty zawodowego

Artysta zawodowy ma otrzymać przywileje przysługujące do:

• specjalnych stawek składek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, jeśli nie mają ubezpieczeń z innego tytułu (np. stosunku pracy);
• zwolnienia z oskładkowania umów cywilno-prawnych (zlecenia) w celu uniknięcia podwójnego oskładkowania owych umów;
• 50% kosztów przychodów z działalności artystycznej;
• posiadania karty artysty zawodowego, definiującej tę grupę zawodową i dającej możliwości dodatkowych rozproszonych uprawnień przyznawanych przez instytucje, organizacje czy samorządy (na wzór karty dużej rodziny);
  wyboru organizacji reprezentatywnej dla swojego zawodu;
• zawieszenia lub rezygnacji z uprawnień artysty zawodowego.

Artyści zawodowi, którzy mają przychody niższe od 80% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (ok. 3800 zł) ma przysługiwać dopłata do składki ubezpieczeń społecznych od 20% do 80% w zależności od przychodów.

Jak zostać artystą zawodowym?

To, czy ktoś jest artystą zawodowym ustali organizacja reprezentująca artystów na wniosek samego artysty. Nie będą potrzebne rejestracje w systemie czy potwierdzania uprawnień artysty zawodowego. Dyplom szkoły artystyczny w ciągu ostatnich 5 lat wystarczy jako dowód na uzyskanie uprawnień.

Organizacja będzie oceniać czy wnioskodawca jest artystą na podstawie „obiektywnych parametrów” pod nadzorem Rady Polskiej Izby Artystów (PIA).

Skąd pieniądze na przywileje?

Aby zagwarantować zawodowym artystom przywileje, zostanie wprowadzona opłata reprograficzna. Ma to być „rekompensata na rzecz uczciwej kultury”. Opłata będzie doliczana do sprzętów audiowizualnych jak i do każdej kartki papieru.

OPŁATA REPROGRAFICZNA DO KOSZA

Nie wszystkie skalowalne zawody będą mogły skorzystać z ustawy, gdyż dotyczy jedynie „artystów”. Co z osobami, które chcą być blogerami, youtuberami, traderami? Czy oni są gorsi od poetów i rzeźbiarzy?

Każdy normalny pracownik w Polsce może iść po zasiłek do Urzędu Pracy i po wsparcie do MOPSu. Artyści również mogą skorzystać z tych form pomocy.

Przerażające, bo na pytanie o to, dlaczego artyści mają być inaczej traktowani niż murarze i kasjerki, pani Łepkowska odpowiada „bo artysta to wyjątkowy zawód”. Nie ma czegoś takiego jak wyjątkowy zawód. Wyjątkowy może być przedstawiciel danego zawodu, a dzięki swojej wyjątkowości może zarabiać duże pieniądze.