Emerytura dla samozatrudnionych – ile wyniesie, prognozy ZUS i możliwe rozwiązania

Ile wynosi emerytura dla samozatrudnionych? Jakie prognozy rysuje ZUS dla samozatrudnionych i co można zrobić?

24 stycznia 2024 r. ZUS opublikował raport z października 2024 r. na temat przyszłych emerytur samozatrudnionych. Na zlecenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych raport opracowała Polska Sieć Ekonomii.

Wnioski z raportu nazwanego można przewidzieć sprawdzając realizatora, czyli wspomnianą Polską Sieć Ekonomii. Jest to organizacja tworzona przez ekonomistów raczej z lewej strony: związkowców, aktywistów, krytyków kapitalizmu i zwolenników tez Polanyiego aniżeli Adama Smitha.

Sam tytuł raportu „Samozatrudnienie – dobrowolne ubóstwo” rysuje obraz, że brak emerytury z ZUS oznacza ubóstwo na starość. Gdy to przecież emeryci pracujący w PRL, oddający znaczną część wypłaty na ZUS, muszą teraz dostawać 13-stki i 14-stki aby przeżyć.

Nie mniej sam raport jest wart uwagi, ponieważ porusza ważne kwestie ubezpieczeń społecznych. Tego typu dokument może być argumentem w rękach lewicowych polityków chcących docisnąć fiskalnie osoby prowadzące działalność gospodarczą i wprowadzić przymusowe składki na ZUS.

ILE NA SWOJĄ EMERYTURĘ ODKŁADAJĄ SAMOZATRUDNIENI?

W Polsce samozatrudnienie stanowi istotną część rynku pracy. W 2023 roku liczba samozatrudnionych wynosiła około 2,25 mln osób, co stanowiło 12,7% wszystkich pracujących.  W tym samym okresie 1,76 mln osób podlegało ubezpieczeniu emerytalnemu w ZUS z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Oznacza to, że w prawie pół miliona samozatrudnionych nie płaciło składki na ubezpieczenie społeczne.

Szacowanie emerytury w ZUS opiera się na wysokości odprowadzonych składek do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego.

Zakładając firmę możesz skorzystać z szeregu ulg, które zmniejszają składki, a których nie mają pracownicy etatowi.

Brak konieczności opłacania ZUS-u występuje w kilku przypadkach:

1. Działalność nierejestrowana – brak powstania tytułu do ubezpieczeniowego (zarówno do ubezpieczeń społecznych jak i zdrowotnego) wynika wyłącznie ze względu na wysokość osiąganych przychodów z aktywności
   wypełniającej treść art. 3 Prawa Przedsiębiorców.
2. Ulga na start – ograniczony w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia działalności obowiązek ubezpieczenia społecznego (ale nie zdrowotnego). Co podkreślają autorzy raportu, nie jest to ulga, a raczej wyłączenie, ponieważ przez 6 miesięcy samozatrudnieni nie posiadają ubezpieczenia nawet w momencie wypadku przy pracy.
3. Działalność gospodarcza na etacie – zwolnieniem z ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W sytuacji, gdy podstawa wymiaru składki z tytułu bycia zleceniobiorcą osiąga przynajmniej najniższą obowiązującą Cię podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność.
4. Firma na emeryturze – jeśli prowadzisz działalność gospodarczą będąc jednocześnie na emeryturze, nie podlegasz pod ubezpieczenie społeczne. Nie ma znaczenia ile wynosi emerytura ani od kiedy ją pobierasz.
5. Zawieszenie działalności gospodarczej
6. Mały ZUS+ czyli zmniejszona kwota ubezpieczenia, uzależniona od uzyskanego przychodu lub dochodu
7. Wakacje od ZUS – miesięczna opcja nieopłacania składki na ubezpieczenie społeczne

Ponadto, autorzy raportu zwracają uwagę na niskie składki płacone przez przedsiębiorców, którzy nie mają ulg. Podstawa naliczania składek jest niska i nie rośnie wraz ze wzrostem dochodów samozatrudnionych.

Charakterystykę przedsiębiorców względem opłacania ubezpieczenia przedstawiono na wykresie.

ILE WYNIESIE EMERYTURA DLA SAMOZATRUDNIONYCH?

Raporty ZUS-u wskazują, że osoby prowadzące działalność gospodarczą w wielu przypadkach nie będą w stanie uzyskać nawet minimalnej emerytury z państwa.

Warianty symulacji przeprowadzone w 2024 roku pokazują, że przy stażu pracy 34-39 lat samozatrudnieni nie będą mieli wystarczających środków, by samodzielnie sfinansować minimalne świadczenie. W przypadku mężczyzn, aby osiągnąć minimalną emeryturę bez wsparcia państwa, wymagany staż wynosiłby co najmniej 41 lat.

W 2023 roku średnia emerytura wypłacana przez ZUS wynosiła 3311,61 zł. Średnia emerytura dla kobiet wynosiła 2792,86 zł, a dla mężczyzn 4103,07 zł. W przypadku samozatrudnionych, ze względu na niską podstawę składek, świadczenia te będą znacznie niższe.

Wszystkie powyższe obliczenia dotyczą emerytury z ZUS. Natomiast aby zbadać faktyczne możliwości kapitałowe osób samozatrudnionych, należałoby zbadać majątek przedsiębiorców. Może się bowiem okazać, że dzięki zaoszczędzonym środkom na niepłaceniu ZUS-u, samozatrudnieni posiadają większy kapitał aniżeli pracownicy, którzy są zmuszeni do opłacania ZUS-u.

ZAGROŻENIA DLA SAMOZATRUDNIONYCH

Raport ZUS-u rysuje czarny scenariusz dla samozatrudnionych. Można z tego dokumentu wysnuć następujące wnioski:

1. Ubóstwo emerytalne – osoby samozatrudnione, które rozpoczęły działalność po 1998 roku, nie będą miały wystarczających środków na uzyskanie emerytury minimalnej, zwłaszcza jeśli korzystały z ulg i zwolnień składkowych.
2. Niższe emerytury kobiet – kobiety samozatrudnione otrzymują średnio o 40% niższe dochody niż mężczyźni, a niższy wiek emerytalny dodatkowo obniża wysokość świadczeń.
3. Zależność od dopłat państwa – w wielu przypadkach samozatrudnieni nie będą w stanie samodzielnie sfinansować emerytury minimalnej, co zmusza państwo do dopłat do świadczeń.

PROPONOWANE ROZWIĄZANIA

W omawianym raporcie autorzy podają kilka rozwiązań.

1. Reforma składek – wprowadzenie mechanizmu uzależniającego składki emerytalne od dochodów.
2. Dłuższy okres składkowy – zachęcanie samozatrudnionych do dłuższego pozostawania na rynku pracy, co może zwiększyć wysokość ich przyszłych świadczeń.
3. Obowiązkowe oszczędzanie na emeryturę – wprowadzenie dodatkowych programów emerytalnych skierowanych do samozatrudnionych, np. obowiązkowych planów kapitałowych.
4. Podniesienie wieku emerytalnego kobiet – wyrównanie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn, co mogłoby wpłynąć na wzrost świadczeń.
5. Obowiązkowe chorobowe dla samozatrudnionych

SYTUACJA SAMOZATRUDNIONYCH W INNYCH KRAJACH UE

W Europie modele zabezpieczenia emerytalnego dla samozatrudnionych różnią się w zależności od kraju. Niemcy są jednym z państw, gdzie samozatrudnieni nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu. W innych krajach UE, takich jak Francja czy Holandia, samozatrudnieni płacą składki uzależnione od dochodów.

Władze w Polsce już teraz kwestionują status samozatrudnionego robiąc tzw. test przedsiębiorcy. Wysoki wskaźnik samozatrudnionych na tle Europy pokazuje, że Polacy chcą wolności od ZUS-u i prawa do samodecydowania.

Samozatrudnieni a innowacje

Autorzy raportu chcieli przeforsować tezę, że w państwach gdzie jest mniej samozatrudnionych, gospodarka jest bardziej innowacyjna. Nie udało im się to. Zupełnie pominęli inne, ważne przyczyny.  Takie jak chociażby to, że kraje z innowacyjną gospodarką (Szwecja, Dania, Holandia, Findlandia, Luxemburg) nie były przez 50 lat pod butem komunistów. Pominęli fakt, że większość państw z innowacyjną gospodarką jest wysoko w Indexie wolności gospodarczej.

Przykłady Google i Apple pokazują, że największe innowacje rodzą się w garażach, w głowach przedsiębiorców prowadzących firmy jednoosobowe. W Polsce innowacje również rodziły się w garażach, ale potem były ubijane przez państwo. inPost i Paczkomaty przeżyły atak państwa na konkurencję dla Poczty Polskiej, ale wielu nie dało rady jak chociażby Optimus Romana Kluski.

WNIOSKI Z RAPORTU

Wniosek z raportu płynie jeden – obecny system emerytalny nie zapewni samozatrudnionym godziwego zabezpieczenia na starość. Korzystanie z ulg i niskie składki sprawiają, że wielu mikroprzedsiębiorców może w przyszłości liczyć jedynie na emeryturę minimalną, a nawet poniżej tego poziomu. To są fakty.

Dlatego tak kluczowe jest oszczędzanie poza ZUS-em. Możliwości jest wiele, większość jest opisana w serwisie Niepoddawajsie.pl:

• Pracownicze Plany Kapitałowe
• IKE/IKZE
• lokaty i konta oszczędnościowe
• inwestycja w nieruchomości
• zakup akcji inwestycyjnych
• obligacje skarbowe
• waluty obce
• inwestowanie w złoto
• zakup kryptowalut

Nakaz oszczędzania na emeryturę nie jest takim złym pomysłem, ale dlaczego akurat w ZUS? Żeby przeżyć nie trzeba się leczyć na NFZ, można prywatnie. A czasem nawet trzeba. Żeby dobrze zjeść nie trzeba jeść w barach mlecznych dofinansowywanych przez państwo. Podobnie jest z oszczędzaniem na emeryturę.

Wydłużenie wieku emerytalnego? Takiego w ogóle nie powinno być. Niech każdy przechodzi na emeryturę kiedy chce z proporcjonalnie niższą emeryturą.

Autorzy raportu z Polskiej Sieci Ekonomii wykonali dobrą pracę badawczą, ale wyciągnęli złe wnioski. Powinni iść za przykładem swojej szefowej – feministycznej ekonomistki (tak opisała się prof. Łapniewska) i pozwolić ludziom decydować o swoim ciele, a w tym przypadku o swojej przyszłości.

Z raportem możecie zapoznać się tutaj.